محوشدن ابرها در آسمان ارومیه؟! | ماجرا چیست؟

برخی می‌گویند ابرهایی که در ترکیه علل بارش برف و باران هستند، وقتی به ایران می‌رسند و وارد آسمان ارومیه می‌شوند ناگهان از بین می‌روند. شایعه‌ای که با انتشار عکس‌ها و ویدیوهایی به آن دامن نیز زده می‌شود و کار به جایی رسیده که رییس سازمان محیط زیست کشور هم به موضوع واکنش نشان داده. علی سلاجقه گفته که «مرجع ملی تغییر اقلیم و پژوهشکده محیط زیست کشور را مکلف کردیم تا ظرف دو هفته نسبت به عواقب تغییر اقلیم پاسخ دهند.» این در حالی است که محمد درویش کارشناس و فعال محیط زیست در گفت‌وگو با فراز تاکید می‌کند که در مسئله ریزش‌ها در آسمان ارومیه به هیچ وجه نباید به شایعات مرتبط با مهندسی اقلیم توجه کرد. درویش تاکید دارد که عدم ریزش‌ها به دلایل طبیعی و از دست رفتن پهنه آب دریاچه ارومیه است و باید اقدامی اساسی در راستای زنده‌کردن دریاچه انجام داد.

در ادامه مشروح گفت‌وگو با این کارشناس محیط زیست را می‌خوانید.

اخیرا شایعاتی در فضای مجازی درباره تغییر حال ابرها پس از ورود به آسمان ایران دست‌به‌دست می‌شود. ریشه این شایعات چیست؟

ریشه این ماجرا به پروژه‌ای برمی‌گردد که ناسا حدود دو دوهه پیش با عنوان heart اجرا کرد. سپس در دولت کلینتون اعلام شد که پروژه با شکست روبه‌رو شده و آن را تعطیل کردند. اما همچنان تبعات این پروژه ادامه پیدا کرد. تا جایی که محمود احمدی‌نژاد در زمان ریاست‌جمهوری مدعی شد که اگر در نیمه جنوبی کشور باران نمی‌بارد به دلیل کارهایی است که دشمنان ایران انجام می‌دهند. به همین ترتیب هرازگاهی که بحران آب در کشور جدی‌تر می‌شود این بحث‌ها در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی و بعضا در کانال‌های دولتی مطرح می‌شود. این در حالی است که تاکنون هیچ مدرک مستند علمی و پژوهشی درباره اثربخشی مهندسی اقلیم در هیچ منبع معتبری منتشر نشده است. حتی ادعاهایی که درباره بارورسازی ابرها می‌شود نیز درست نیست. چراکه با وجود گذشت نیم قرن از موضوع بارورسازی ابرهای هنوز هیچ کشوری نتوانسته اعلام کند که میانگین ریزش‌ها در اثر بارورسازی ابرهای مثلا ۲۰ درصد افزایش پیدا کرده است.

نکته دیگر اینجاست که اگر کشورهایی مثل چین، ایالات متحده آمریکا و روسیه از توانایی مهندسی اقلیم برخودار بودند ابتدا به داد کشور خود می‌رسیدند که به شدت با بحران خشکسالی، فرونشست زمین و افزایش چشمه‌های تولید گرد و خاک روبه‌روست. به طور مثال بخش مرکزی آمریکا از جمله آریزونا و کالیفرنیا امروز با شدیدترین بحران خشکسالی روبه‌روست. حتی آمریکایی‌ها از کانادا درخواست کمک کردند اما کانادا اعلام کرد که به دلیل استفاده بیش از حد آمریکا از سرانه آب نمی‌تواند به این کشور آب بدهد.

روسیه نیز امسال درگیر بزرگ‌ترین آتش‌سوزی در سیبری بود که نتوانست آن را مدیریت کند. یا هزاران دریاچه چین در اثر همین تغییرات خشک شد و از دست رفت. در منطقه ما نیز می‌بینید که اسرائیل با چه وضعیت فلاکت‌باری روبه‌رو شده و مجبور شده برای احیای یکی از دریاچه‌های مقدس یهودیان آب را با هزینه‌ها گزاف شیرین و به آنجا برساند اما نتوانسته کار مفیدی کند.

بنابراین توهامات را باید کنار گذاشت و میانگین ریزش‌های آسمانی را نگاه کنیم.

به نظر می‌رسد الگوهای مصرف آب نیز در ایران در دهه‌های گذشته تاثیر زیادی بر خشکسالی داشته است که نمود آن را در دریاچه ارومیه می‌بینیم.

بله. در حوزه آبخیز دریاچه ارومیه در طول ۵۴ سالی که آمار داریم روزها، ماه‌ها و سال‌های به مراتب خشک‌تری از امسال را دیدیم. این طبیعت سرزمین ماست. یکی از امپراطور‌های هخامنشی می‌گوید خداوند این کشور را از خشکسالی، دشمن و دروغ محافظت کند. یعنی خشکسالی سرنوشت کشور ماست. ما در منطقه‌ای قرار گرفتیم به آن کمربند خشک جهان می‌گویند و بین عرض ۲۵ تا ۴۰ درجه عمده مساحت ایران قرار گرفته و ۸۹.۷ درصد از کشور فراخشک، خشک و نیمه خشک است. این ویژگی بارز ایران است و از هیچ مدل اقلیمی تبعیت نمی‌کند و اغلب سال‌ها خشکسالی است و ترسالی پدیده‌ای غیرعادی محسوب می‌شود.

هموطن‌ها و اجداد ما نیز با توجه به همین ویژگی نوعی از سبک زندگی را انتخاب کرده بودند که بتوانند به حیات خود ادامه دهند. اما متاسفانه ما سراغ اقتصادی رفتیم که به شدت آب محور است و تمام دارایی‌های آبی خود را رو و زیر زمین به تاراج بردیم و حالا به دنبال آن هستیم که باران این حیف و میل‌ها را جبران کند و فاجعه را به عقب بیاندازد.

وقتی هم که باران نمی‌بارد برخی به داستان‌هایی رو می‌آورند که مثلا دشمنان نمی‌گذارند به حیات خود ادامه دهیم. من برای رییس سازمان محیط زیست نیز واقعا متاسفم که به عنوان کسی که دکترای آب‌خیزداری دارد چنین حرف‌‌هایی را می‌زند. او باید ببینید که آیا این خشکسالی بی‌سابقه بوده است؟

خشک‌شدن دریاچه ارومیه چقدر در کاهش ریزش‌های تاثیر داشته است؟

ظرفیت گرمایی حوزه آب‌خیز دریاچه ارومیه کاهش یافته است. چراکه که ما یک پهنه آبی بزرگ را از دست دادیم که در آن ۳۳ میلیارد متر مکعب آب وجود داشته است. این میزان ۱۶۵ برابر بزرگ‌تر از مخزن سد کرج بود که امروز از دست رفته و در نتیجه طبیعی است که جزیره گرمایی و میزان بخاری که بر فراز دریاچه ایجاد می‌شود به شدت کاهش پیدا کرد که بر کاهش ابرناکی و دما نیز اثر مستقیم می‌گذارد.

اگر می‌خواهیم این شرایط تغییر کند باید سدها باز شود تا دریاچه دوباره رونق بگیرد. امروز تراز دریاچه به زیر ۱۲۷۰ رفته که تقریبا بی‌سابقه است و عملا در معرض خشکی کامل قرار گرفته است. به جز مقداری پسآب که از سمت تبریز وارد دریاچه می‌شود و برخی بارندگی‌های موضعی، بیش از ۹۵ درصد دریاچه خشک شده است. این در حالی است که سال گذشته رییس‌جمهور طرح انتقال آب به دریاچه ارومیه را افتتاح کرد و تبلیغات گسترده‌ای با آن انجام شد. اما امروز کسی نمی‌پرسد تکلیف ۳۰۰ میلیون متر مکعب آبی که قرار بود به ۶۰۰ میلیون متر مکعب برسد و وارد دریاچه ارومیه شود چه شد؟ چرا آن طرح متوقف شد؟ متاسفانه ما همچنان در حال فرافکنی هستیم.

همچنین به نظر می‌رسد که در عکس‌هایی که منتشرشده نوعی خطای دید وجود دارد. چراکه کوه‌های سمت ایران چون نزدیک‌تر هستند اما کوه‌های آرارات دورتر هستند اما ارتفاع آن‌ها بیشتر و بنابراین خط برف بالاتر است. در مناطق مرزی ایران و ترکیه میانگین ریزش‌های آسمانی چندان تفاوتی ندارد و این اشتباهی است که به دلیل خطای دید به وجود آمده است. اما برخی این موضوع را برجسته می‌کنند تا بر طبل تئوری توطئه بکوبند.